新規
編集
添付 言語学の基本用語を掲載しています。あまり熱心に作っていないので抜け漏れ・ミスなどたくさんあります。訳語がパッと思い浮かばないので英語だけ載せてあるのもあります。また膾炙していない訳語もあると思いますが、いちいち確認するのも面倒くさいのでとりあえず収録してあります。また一般の学術用語も少し収録しています。
トルコ語の言語学用語のややこしいところは、「母音」「子音」のようなごく基本的な単語でも研究者によって揺れること、「代名詞＝zamir/adıl」のようにアラビア語由来の術語とトルコ語固有語(その多くは新造語)が併存していることです。また「形態素」のような、アラビア語学にはなかった概念で、かつ新造語(=biçimbirim)のほうもいまいち座りが悪い場合、フランス語などから借用する(=morfem)こともあります。
- A
abece アルファベット açı bulanıklığı scope ambiguity açıklaştırma 曖昧性除去 disambiguation açık özne 顕在的主語 açık tür 開いたクラス open class açımlama パラフレーズ、グロス ad 名詞 isimと同義 ad aktarması 換喩、メトニミー adbilim 固有名詞学 ad hal eki 格接辞 ad-eylem 動名詞 =isim-fiil ad öbeği 名詞句 ad tamlaması 属格構造 adıl 代名詞 =zamir adıl düşürme pro-drop adıl n'si 代名詞的ｎ adıllaştırma 代名詞化 adlaştırma 名詞化 nominalization adlaştırma ekleri 名詞化接辞 adsıl 名詞句(の) nominal adsıl uyum nominal agreement adsoylu sözcük nominal words ağız 方言 ağız boşluğu 口腔 akıcı 流音(+鼻音) aktarım 伝聞 aktarılabilir iyelik 譲渡可能所有 alanyazın 文献 literature alaşım biçimbirim =portomanto biçimbirim alfabe アルファベット algılama 認識 alıntı 借用～ 形容詞的に使う。alıntı sözcük：借用語 alışkanlık görünüşü 習慣相 altanlamlılık 同音異義性?? altbiçimcik 異形態 allomorph altbiçimciklenme allomorphy altyazı 字幕 cf. dublaj anadil 祖語 anadili 母語 anadili konuşuru ネイティブスピーカー ana fiil 主動詞 anaforik 前方照応的 anket 質問票 anlam 意味 anlambilim 意味論 anlam daralması 意味的制約 semantic restriction anlam genişlemesi 意味的拡張 semantic extension anlatı ナラティブ anlatım 表現 anlık görünüşü 瞬間相 araç hali 道具格 argo 俗語 arka dil 後舌、奥舌 母音など art damak 軟口蓋 artgönderim 前方照応 artıklık 冗長性 artilgeç 後置詞 artsüremli dilbilim 通時言語学 art-yapım 逆成 aruz ölçüsü ― 韻律の数え方のひとつで、短音節を１、長音節を２として計算する。アラビア詩、ペルシア詩から引きついたもの asıl vurgu 主強勢 aşama 階層 aşınma 重音脱落 haplology aşırı düzeltmecilik 過剰矯正 hypercorrection atasözü ことわざ ayak （韻律）脚 ayırıcı özellik 弁別素性 aykırılık 対照 ayrık tümce クレフト文
- B
bağdaşık coherence bağ-fiil 副動詞 =zarf-fiil bağımlı biçimbirim 拘束形態素 bağımlı tümcecik 従属節 bağımsal dilbilgisi 依存文法 bağımsız biçimbirim 自由形態素 bağımsız tümcecik 独立節 bağıntı ilkesi 関係の格率 bağlaç 接続詞 bağlam 文脈 bağlama edatları 接続詞 =bağlaç bağlam duyarlı 文脈依存的 bağlamdan bağımsız 文脈自由的 bağlantılı dil 膠着語 bağlaşık cohesion basit sözcük 単純語 ＝非派生語 basit zamanı 単純時制 baş 主要部 head başkalaşmış biçim 補充形 başlık kısaltma 頭字語 acronym başsözlük レンマ lemma belgisiz sayı sıfatı 不定数量詞 belgisiz zamir 不定代名詞 belirleyici 限定詞 determiner belirli geçmiş zaman 過去時制（←定過去時制） 定動詞-di形のこと。証拠性の違いを名詞句の定性になぞらえて、直接経験を定過去、伝聞等を不定過去と呼び分ける風習があった belirli tanımlık 定冠詞 belirsiz geçmiş zaman 完了時制（←不定過去時制） 定動詞-miş形のこと belirsizlik 曖昧性 belirteç 副詞 =zarf belirteçleştiren 副詞化標識 belirteçlik 副詞- belirteç öbeği 副詞句 belirtecimsi 付加詞 adjunct belirtici 標識 belirtili 有標の marked belirtili ad tamlaması ＊＊名詞構造 A-nin B-si belirtililik 定性 definiteness belirtililik kayması markedness shift belirtisiz 無標の unmarked belirtisiz ad tamlaması ＊＊名詞構造 A B-si belirtme hali 対格 bellek 記憶 benlik belleği エピソード記憶 benzeşim 同化 benzeşmezlik 異化 betimleme 記述 beyindilbilim 神経言語学 biçem スタイル biçim 形式 biçimbilgisi 形態論 biçimbirim 形態素 biçimbirimcik 異形態 biçimcik morph biçimlendirici フォルマント bildirme kipi 直説法 indicative mood bileşik isim 複合名詞 bileşik fiil 複合動詞 bileşik tümce 複文 bilgi paketleme information packaging bilgisayarlı çeviri 機械翻訳 bilgisellik kipi epistemic modality bilgi yapısı 情報構造 bilinen geçmiş zaman 経験過去 =belirli geçmiş zaman bilişsel 認知（的） birim 単位、～素 biçimbirim：形態素 birleşik 複合- birleşik sözcük：複合語 birleşik sıfat 複合形容詞 uzun boylu(高い背の)ないしboyu uzun(背の高い)のようなもの birleşik zamanı 複合時制 birliktelik öbeği 共格句? comitative phrase bitmemişlik görünüşü 未完了相 bitimsiz fiil 動詞不定形 infinite verb bitmişlik 完了 bitmişlik görünüşü 完了相 boğumlama noktası 調音点 bölüntü 段落 bulanıklık 曖昧性 bulunma hali 場所格 =kalma hali burun boşluğu 鼻腔 burunsuluk yitimi 脱鼻音化 buyrum 命令法 bükümlülük 偶然性 bükünlü diller 屈折語 bürün öğeleri 韻律素性 bütünce コーパス bütünce dilbilimi コーパス言語学 büyük ADIL big PRO büyükçül yansıma 最大投射 maximal projection
- C
canlı 有生 canlılık hierarşisi 有生性の階層 cansız 無生 cemi 複数 Ar.由来。=çokluk, çoğul cins (文法)性 En. genusの借用 cins isimler 普通名詞 こちらはAr.cinsの借用。En.common noun cinsiyet (文法)性 抽象的に。=dilbilgisel cinsiyyet cinssiz 中性 neuter cümle 文 cümle başı 文頭
- Ç
çalkalama かき混ぜ scrambling çatı ヴォイス、態 çatı eki ヴォイス接辞 çekim 屈折、曲用 çekime girmek：屈折する、曲用する çekim edatları 後置詞 çekim ekleri 屈折接辞、曲用接辞 ⇔yapım ekleri çekimli fiil 定形動詞 finite verb çekimsiz fiil 非定形動詞 uninflected (infinite) verb çeviri 翻訳 çeviriyazı 翻字 transcription çevrik söz アナグラム çıkan ezgi 上昇イントネーション çıkarım 推論 inference çıkarma 除去 çıkma hali 起点格、奪格 çiftdudaksıl 両唇音 çifte ettirgenlik 二重使役 katmerli ettirgenlikとも çift eklemlilik 二重調音 çift geçişli fiil 二重他動詞 複他動詞などとも言うアレ çift ünlü 二重母音 çift ünsüz 二重子音 çoğul 複数 cemiに対応する新造語 çoğul özne 複数主語 çokanlamlılık 多義 polysemy çokdilli マルチリンガル çok heceli 多音節の çoklu ettirgen çatı 多重使役 çokluk 複数 çözümlemeli dil 分析的言語 çözümlenebilir 分析可能な çözümleyici dil 分析的言語
- D
dağılım 分布 dalga bileşeni çözümlemesi フーリエ分析 damak 口蓋 硬口蓋と軟口蓋の包括概念 damaksıl 硬/軟口蓋音 palatalを指す場合もvelarを指す場合もある damaksıllaşma 口蓋化 damaksıllık yitimi 脱口蓋化 daraltma işlevi 制限用法 形容詞など dar ünlü 狭母音 değişke 変異形 değiştirgen パラメタ demetçik クラスター denek インフォーマント denetim control deneysel yöntem 実験手法 derecelendirme グラデーション derin yapı 深層構造 生成文法用語 derivasyon 派生 =türeme derlem コーパス destan 叙情詩 英雄譚や自然現象を描いたもので、形式はkoşmaやsemaiに似た1行11音がふつう devim イディオム devrik tümce 倒置文 韻文によく見られる dil 言語、舌 dil ailesi 語族 dil ardı 奥舌面 dil atlası 言語地図 dilbilgisel 文法の dilbilgisel cinsiyet 文法性 grammatical gender dilbilgisel kategori 文法的カテゴリ dilbilgiselleşme 文法化 dilbilgisellik 文法性 dilbilgisi 文法 dilbilgisidışı 非文法的な dilbilim 言語学 dil çevrebilimi 言語生態学 dil devrimi 言語改革 dil dışı 言語外の extralinguistic dil doğrusu 舌先 dil edinimi 言語獲得 dilek kipi 叙想法 subjunctive mood。トルコ語学では-sAの主節用法を指すことがある dil genelceleri 言語普遍性 language universals dilin özelleştirilmesi 言語純化運動 dil önü 前舌面 dil siyasası 言語政策 dil teması 言語接触 dil ucu 舌はじ dil yeterliği 言語能力 language proficiency dil yitimi 失語症 aphasia dil yozlaşması クレオール化 diş dudak 唇歯(音) /f/, /v/ diş eti 歯茎(~後部歯茎) alveolar ridge。 dişil 女性 feminine dişsi 歯音 dişsil 歯音 dişyuvasıl 歯茎音 diyafram 横隔膜 dize (詩の)行 dizge システム、体系 dilbilgisel dizge：文法体系 dizi パラダイム dizimce パラダイム dizisel ilişkiler パラダイム関係 doğal cinsiyet 自然性 文法性に対しての doğal dil 自然言語 doğal dil işleme 自然言語処理 NLP doğrudan aktarım doğruluk değeri 真偽値 doğruluk koşulları 真偽条件 dolaylı anlatım 間接話法 dolaylı nesne 間接目的語 dolaylı tümleçler 間接補語 indirect complements dolaysız nesne 直接目的語 dolgu adılı 英語の虚辞itなどのこと donatma işlevi 非制限用法 形容詞など döngüsellik 循環性 cyclicity dönüşlü adılı 再帰代名詞 dönüşlü çatı 再帰態 dönüşlü fiil 再帰態動詞 dönüşlülük 再帰 dublaj 吹き替え Fr. doublageの借用。cf. altyazı dudaksıl 唇音 dudaksıllaşma 唇音化 durak pause duraklamalı ünsüz 阻害音 durum 格；状態；現在 =hal durum eki 格接辞 =hal eki durum ortacı 現在分詞 durum=present durum yükleyici case assigner duygu fiilleri 感情動詞 emotional verb duyu fiilleri 知覚動詞 perception verbs duyumsal 音響- düz 非円唇、平唇 düzenek çözme デコード düzenek kaydırma コードスイッチング düzenekleme エンコード düzenli fiil 規則動詞 düzensiz fiil 不規則動詞 düzleşme 平唇化、非円唇化 düzsöz edimi locutionary act düz ünlü 非円唇母音 母音a, e, i, ı düzvarım yöntemi ダイレクトメソッド düzyazı 散文 =nesir, En. prose
- E
edat 小詞 =ilgeç, 機能語の総称。bağlama edatı(接続詞), çekim edatı(後置詞), ünlem edatı(間投詞)など edilgen çatı 受動態 edilgen fiil 受身動詞 edilgen özne 受身文の主語 edilgenlik 受身 edimbilim 語用論 edimsel amlatım 語用論的表現? edimsöz illocutionary act edinim 獲得 eğitimsel dilbilim 教育言語学 eğretileme メタファー ek 接辞 ek fiil コピュラ、コピュラ的付属語 koşaçとも。-(y)imなどの人称標識、idi, imiş, iseなどのimek由来の付属語 eklemleme 調音 eklemleme noktası 調音点 eklemleyici 調音者 ekleme 接辞付加 eklemeli diller 膠着語 eklenti 付加詞 adjunct eklenti soru 付加疑問文 Ekonomi İlkesi 経済性の原則 eksiltme/eksilti 削除、省略 ellipsis emir kipi 命令法 en küçük çift 最小対、ミニマルペア en üstünlük derecesi 最上級 erek dil 対象言語 翻訳先の言語⇔kaynak dil eril 男性 mascular erişilirlik 接近可能性 accesibility eski bilgi 旧情報 eşadlılık 同音異義 eşanlamlılık 類義 eşbiçimlenme configuration eşdizimlilik 共起、コロケーション eşgönderge 同一指示 co-reference eşik düzeyi 閾値 eşitlemeli equative eşitlik hali 等格 equative (case)。テュルク語学では一般に-CAを指す eşlemek check/match eşsesli 同音の eşsöyleyiş 同時調音 eşzamanlı 同時の、共時的な eşzamanlı çeviri 同時解釈 etken 能動態 etken nesne 能動態の目的語 etkilenen 受影者 patient etkinleştirme 活性化 ettiren 使役者 ettirgen fiil 使役態動詞 ettirgenlik 使役 ettirilen 被使役者 evet/hayır soruları YES/NO疑問文 決定疑問文、肯否疑問文などとも Evrensel Dilbilgisi 普遍文法 Universal Grammar eylem 動詞；動作、行為 軽動詞eyle-からつくった新造語で、「動詞」という意味ならfiilと同義 eylem kökü 動詞語根 eylem öbeği 動詞句 eylemcil tümce 動詞文 eylemcil uyum 動詞句の一致 eylemleştirme 動詞化 eylemlik 不定法 infinitive eylem-odaklı verb-oriented eylemsi 準動詞 fiilimsiと同義 ezgi イントネーション
- F
fail 動作主 fiilと同根(=第１形能動分詞) farkındalık 弁別性 fısıltı ささやき声 fiil 動詞 =eylem fiilimsi 準動詞 eylemsiと同義。動名詞、形動詞、副動詞の総称
- G
geçer dil リンガ・フランカ geçişim 編入 geçişli fiil 他動詞 geçişlilik 他動性 geçişsiz fiil 自動詞 geçmiş dışı 非過去 geçmiş zaman 過去時制 gel- (接辞などが)つく Bu ekin geldiği sözlerde...：この接辞がついた語では… gelecek dışı 非未来 gelecek zaman 未来時制 geleneksel dilbilgisi 伝統文法 genel isim 普通名詞 common noun genel dilbilim 一般言語学 genelleyici gönderim 総称指示 genişletme 拡張 何か接辞がついているように見えるが、特に機能に違いがなく分析のしようがない場合にgenişletilmişと言ってお茶を濁すことがある geniş ünlü 広母音 geniş zaman 中立時制 アオリストとも。 geniz boşluğu 鼻腔 genizsi 鼻音 gerçek dışı 非現実 unreal gerçekleşme 実現 gereklilik 義務、必要 gereklilik kipi 義務法、必要法 necessitive mood gerektirim 含意 entailment gerileyici benzeşim 逆行同化 gerioluşum 逆成 gırtlak 喉頭 gırtlaksı patlaması 声門閉鎖音 göçüşme 音の位置転換 metathesis gönderen 話者 addresser gönderge 指示対象 referent gönderim 指示 reference gönderim noktası 参照点 reference point görece zaman 相対時制 görev 機能 görev sözcükleri 小詞? görüngü 現象 görünüş 相、アスペクト görünüşsel アスペクトの gösterge 記号 göstergebilim 記号額 gösterici 指定部 specifier gösterici シニフィアン gösterilen シニフィエ gösterme zamirleri 指示代名詞 gövde 語幹 =taban göz-ilzeme deneyi eye-tracking experiment gündelik dil 話し言葉
- H
haber kipi 直説法 =bildirme kipi hakkındalık ついて性 aboutness hal 格；状態 durumとも hal eki 格接辞 harf 文字 harf çevirisi 翻字 harfçik 補助記号、ダイアクリティック harflemeli kısaltma hece 音節 hece açılınca：開音節になれば hece ölçüsü ― 韻律の数え方のひとつで、音節の個数のみを数え、軽重は無視する hece sonu コーダ hedef 着点 hesaplama dilbilim 計算言語学 hikaye 物語 -(y)dIを用いた複合時制表現をhikayeと呼ぶ。たとえばgelirdiはgeniş zamanın hikayesi hitap 呼びかけ hitap hali 呼格 =seslenme durumu
- I
- İ
iç cümlecik 従属節 subordinate clause içe yerleştirme 埋込み içek 接中辞 içerikli söz 内容語 içpatlamalı 入破音 iç ses düşmesi 語中音脱落 syncope iç ses türemesi 語中音添加 epenthesis ihlal 違反 violation ikidillilik バイリンガリズム ikil 双数 dual ikileme 重複 reduplication ikili 二値的な ikili dallanma binary branching ikinci dil edinimi 第二言語獲得 ilerlemeli görünüşü 進行相 ilerlemesiz görünüşü 非進行相 ilerletici benzeşim 前方同化 ilgeç 接置詞、特に後置詞 =edat ilgi tümceciği 関係節 ilgi hali 属格 =tamlayan hali。格と認めるかどうかは別の話 ince ünlü 前母音 incelik ポライトネス insanbilimsel dilbilgisi 人類言語学 anthropological linguistics insansal 人間の isim 名詞 =ad isim-fiil 動名詞 ad-eylemと同義 istek kipi 願望法/希求法 optative mood。トルコ語学では-ayim(1sg), -asin(2sg)などを指すことが多い istem 結合価 valency isteme kipi 接続法 subjunctive işaret sıfatı 指示代名詞 iş 行為 action işaret 記号 işaret sıfatı 指示形容詞 işaret dili 手話 işitimbilim 音響音声学 işlek 生産的 productive işlemleme 処理 processing işlem olmayan 非生産的 işlem süreci アルゴリズム işlev 機能 işlevsel dilbilim 機能言語学 işlevsel küme 文法範疇 işteş çatı 相互態 reciprocal işteş fiil 相互態動詞 işteşlik 相互 işteşlik zamirleri 相互代名詞 お互いに iştimsel 音響- iyelik 所有 iyelik zamirleri 所有代名詞 iyelik ekleri 所有接辞 iyelik ilişkisi 所有関係
- J
- K
kabul edilirlik 容認性 kalın ünlü 奥母音 kalıp sözler 定形表現 kalma hali 場所格 kapalı tür 閉じたクラス closed class kapanma ünsüz 閉鎖音 kapsayıcı generic karma blending (ex. smoke+fog->smog) karma dil ピジン karmaşık tümce 複文 karşı örnek 反例 karşılaştırma 比較 karşılaştırmalı dilbilim 比較言語学 karşıt anlamı 対義 karşıt-ettirgen 逆使役 karşıtlık 対立 karşıtsal vurgu 対比的強勢 kavramlar dizini シソーラス kavşak 連接 juncture kayıcı わたり音 glide kaynak dil 翻訳元言語 ⇔erek dil kaynaşım sözlük かばん語 k-buyurmak c統御 c-command kesinlik 確度 kesit レジスター kılavuz 手引き imla kılavuzu：綴り字教本 kılıcı 行為者、動作主 agent kılınış 語彙的アスペクト(Akzionsart) kırma dil クレオール kısaltma 縮号 kaynaşma 接語付加 cliticization kaynaşmış biçim 接語付加形 kelime 単語、語 kırpma クリッピング kısaltma 略号 kısıt(lama) 制約 constraint: ne-adası kısıtı kip 法 mood kiplik モダリティ、法性 kişi 人称 kişi adı 人名 kişi zamirleri 人称代名詞 =şahıs zamirleri kişi ekleri 人称接辞 kişili edilgen 人称受動 kişisiz edilgen 非人称受動 kişisiz fiil 非人称動詞 kodlamak エンコードする konson 子音 konsonant 子音 konuşma anı 発話時 konuşma aygıtı 発話障害 konuşma zamanı 発話時? konuşucu 話し手 koşaç fiili コピュラ動詞 koşaç tümcesi コピュラ文 koşma トルコ詩の一種 4行を数回くり返す。1行は4+4+3ないし6+5 koşuk 韻文、詩、民謡 =nazım koşul kipi 条件法 koşul kipi eki 条件法接辞 -sa koşullu tümcecik 条件節 kök 語根 köken 語源、起源 köken bilgisi 語源 kökendeş 同根の、同系統の kraliyet "biz"i royal we kullanım 使用 kural 規則 kurallı 規則的 kurucu 構成素 constituent küçük adıl small pro küçük dil 口蓋垂 küçük ünlü uyumu 母音調和（唇） küçültme eki 指小辞
- L
lehçe 方言 lehçebilim 方言学
- M
madde isimleri 物質名詞 malzeme isimleri 材料名詞 mani トルコ詩の一種 4行詩で1行は4+3ないし切れ目なしの7 mantıksal özne 論理的主語 mecâz 比喩 mecâz-ı müresel 換喩、メトニミー meçhullük 受身 =edilgenlik menşe 起源、源 şahıs zamiri menşeli şahıs ekleri：人称代名詞起源の人称接辞 metatez 音の位置転換 metathesis metin テキスト metindilbilimi テキスト言語学 morfem 形態素 =biçimbirim müşareket eki 相互態接辞 =işteşlik eki müfret 単数 Ar.由来。=teklik, tekil
- N
nazım 韻文 =koşuk nedenleştirme 使役性? causality nedensizlik 恣意性 nesir 散文 =düzyazı nesne 目的語 ne-soruları WH疑問文 niceleyici 量化詞 nicelik ilkesi 量の格率 niteleme 限定（修飾） attribution niteleyen 修飾語 niteleyen sıfat 限定用法の形容詞 名詞修飾 niteleyici 修飾語句 qualifier nitelik ilkesi 質の格率 nitem 形容詞 まず使われない。→sıfat nöbetleşme 交替 alternation nötr çatı 中動態
- O
odaklama ezgi focus intonation odaklı ～指向の ex. kılıcı-odaklı:動作主指向の(agent-oriented) okuma yitimi 失読症 alexia olasılık 可能性 possibility olgu 事実 olumlu 肯定の olumsuz 否定の olumsuzluk 否定 ortaç 分詞、形動詞 orta çatı 中動態 ortaç eki 分詞接辞、形動詞接辞 orta dil 中舌 母音など ortak dil 共通語 ortalama 中舌化 ortalanmış 中舌化した oynak 厳密でない
- Ö
öbek 句 ödünçleme 借用 ödünleyici 代償的 öğe 要素 öğrenilen geçmiş zaman 伝聞過去 =belirsiz geçmiş zaman ölçü 韻律 En. metre, 伝統的にhece ölçüsü, aruz ölçüsüがある ölçü sıfatı 程度形容詞 ölçün 標準 ölçünleştirme 標準化 ölçünlü İngilizce 標準英語 ölçüt 基準 ölü dil 死語 önad 形容詞 ふつう使われない。→sıfat öndamak 硬口蓋 ön dil 前舌 母音など ön-edat 前置詞 önek 接頭辞 önerme 前置詞 öngönderen 後方照応 öngönderim 後方照応 cataphora örnekseme 類推、アナロジー örtmece 婉曲法 euphemism örtülü 潜在的 ötüm 声 voice ötümlü 有声 ötümlüleşme：有声化 ötümsüz 無声 ötümsüzleşme：無声化 özdeş 同一の identical özel ad/isim 固有名詞、固有名 「名」と「名詞」に同じ語をあてるため、proper nounとproper nameに混同がある özellik 素性、特徴 özensiz konuşma くだけた言葉 casual speech özensiz kullanım くだけた用法 casual usage özgül biçimbirim 自由形態素 =bağımsız biçimbirim özne 主語 öznelik-yüklemlik 主題題述構造 özne-yüklem uyum 主語・述語の一致
- P
parçalarüstü 超分節 pasiflik 受身 =edilgenlik patlamalı 破裂音 patlayıcı 破裂音 pekiştirme 強調、強化 特に方言研究などで機能不明の接辞をpekiştirme ekiなどと言ってごまかすことがある psikodilbilim 心理言語学
- Q
- R
resmi 公式の resmi dil 公用語 resmi konuşma かたい会話 rivayet 伝聞、うわさ -(y)mIşを用いた複合時制表現をrivayetという。たとえばgelirmişはgeniş zamanın rivayeti Romen abecesi ローマ字 Romen dilleri bilimi ロマンス語学 ruhdilbilim 心理言語学
- S
Sapir-Whorf varsayımı サピア・ウォーフ仮説 saptama statement satır 行 satır sonu kelimelerin bölünmesi kuralı：行末の単語を(ハイフンで)分割する規則 saydam 透明な saygılık 尊敬 sayı 数 sayı (sıfatları) 数詞 sayılabilir 可算 sayılamaz 不可算 seçenekli soru 選択疑問文 つまりYES/NO疑問文 seçimlik 随意的 optional semai トルコ詩の一種 1行は4+4ないし8 serbest sözcük dizilişi 自由語順 serpik ek 接周辞 circumflex sert damak 硬口蓋 ses 音、音声 ses aktarımı 音の位置転換 metathesis ses aygıtı 声道 sesbilgisel gösterim 音声表記 sesbilgisi 音声学 sesbilim 音韻論 sesbilimsel gösterim 音素表記 sesbirim 音素 sesbirimcik 異音 ses değişimi 音変化 sesdeş 子音 Banguoğluの用語。ünsüz sesdeş：無声子音、ünlü sesdeş：有声子音 seslem 音節 Ar.由来のheceのほうが一般的 sesletim 発音 sesletme 発音 sesli 母音 Banguoğluの用語 ses telleri 声帯 ses uyumları sound harmonies sezdirim 含意 sezgi 直観 sıfat 形容詞 sıfat fiil 形動詞 sıfat grubu 複合形容詞 =birleşik sıfat sıfat öbeği 形容詞句 sıfatlaştırma 形容詞化 sıfır biçimbirim ゼロ形態素 sıklık 頻度 sınıflandırma 分類 sıra sayıları 序数詞 sıralanış 語順 sızıcı 摩擦音 silme 削除 sinirdilbilim 神経言語学 soluk borusu 気管 soluklu 有気音 soluksuz 無気音 son-edat 後置詞 テュルクの話では単にedatやçekim edatıと言う sonek 接尾辞 son(末尾)+ek(接辞) son ses düşmesi 語尾音脱落 apocope sormaca 質問票 soru parçacığı 疑問小詞 soru tümceleri 疑問文 soyut isimler 抽象名詞 söylem 談話、ディスコース söylev 演説、談話 söyleyiş sesbilgisi 調音音声学 söz yitimi 失語症 aphasia sözcük 単語 sözcük ailesi word family sözcükbiçim 語形 sözcükbilgisi 辞書学 lexicology sözcükbirim 語彙素 lexeme sözcük dizilişi 語順 sözcük oyunu 言葉遊び、ダジャレ sözcük sırası 語順 =sözcük dizilişi sözcük türü 品詞 sözcük türü kayması 品詞転換? sözcük vurgusu 語強勢 sözde özne 形式主語 pseudo subject sözdizimi 統語論 sözdizimsel 統語的 sözel oral, verbal sözeylem 発話行為 speech act sözlükçe グロッサリー sözvarlığı 語彙 vocabulary sözlüksel 語彙的 sözlükselleşme 語彙化 sözlükselleşmiş 語彙化した süre 期間 sürekli ünsüz 継続子音 continuant consonant süreklilik 連続体 süreklilik görünüşü 継続相 süreksiz 不連続な sürme continuity sürtünücü 摩擦音 sürtünmeli 摩擦音
- Ş
şaklama クリック şahıs, -hsı 人、人称 şahıs zamirleri 人称代名詞 şart kipi 条件法 =dilek-koşul kipi şimdiki zaman 現在時制 şive 方言
- T
taban 語幹 =gövde tabu タブー taboo takı 格接辞,後置詞など edatやekと指す範囲が被っていて、あまり使われない。ön(son)takı：前(後)置詞 tam ikileme 完全重複 cf. yarı ikileme tamlanan 被所有者 tamlayan 所有者 tamlayan hali 属格 tanımlık 冠詞 tarihsel dilbilim 歴史言語学 tasarlama kipi 希求法、願望法 =dilek kipi? tasviri fiil 補助動詞 =yardımcı fiil taşlaşmış 化石化した tecrübe 経験 -di, -mişlik-P varなどで表される tekçil biçimbirim unique morpheme tekdillilik モノリンガル tekil 単数 Ar. müfretに対応する新造語 teklik 単数 tekrarlanma 繰り返し iteration telaffuz 発音 temel gösterim 基底表示 temel tümce 主節 temel sözcük dizisi 基本語順 tını 音色 動詞tın-(音を出す)+Iという語構成の新造語(toneに似せたのだろう)。擬音語tınとの関係は不詳 tırnak işareti 引用符 titrek はじき音、ふるえ音 titremli 有声 titremsiz 無声 titreşimlilik 聞こえ度、ソノリティ ton 声調、トーン tonlu 有声 =ötümlü, yumuşak, sedalı, titreşimli tonsuz ünsüz 無声 =ötümsüz, sert, sedasız, titreşimsiz topluluk isimler 集合名詞 toplumdilbilim 社会言語学 tümce 文、節 tümcecik 節、従属節 tümce kalıbı 文パターン、構文? tümcesizleştirme desententialisation tümleç 補部 tümleyici 補部標識 türdeş homogeneous türemiş 派生- türemiş sözcük：派生語 türetim ekleri 派生接辞 türetimsel biçimbirim 派生形態素 türetme 派生 türev derivative türkü 民謡
- U
ulaç 副動詞 gerundの訳が一般的 ulam カテゴリ =kategori, ex. gramer ulamı: grammatical category ulama リエゾン uluslararası sesçil abece 国際音声字母(IPA) uyak 押韻 uyaran-tepki 刺激-反応 uygulamalı dilbilim 応用言語学 uyum 一致 uzaksak incelik 負のポライトネス uzam path, space
- Ü
üçül 三数 trial üleştirme sayıları 分配数詞 birer, ikişerのようなもの ünlem 感嘆詞、間投詞 ünlü 母音 ünlü boşluğu 母音連続 hiatus ünlü çatışması 母音衝突 hiatus ünlü türemesi 母音付加（貫入） ünlü uyumu 母音調和 ünsüz 子音 ünsüz düşmesi 子音脱落 ünsüz türemesi 子音付加 ünsüz yumuşaması 子音軟化 ざっくり言うと有声化 üretici dilbilgisi 生成文法 üretimsel anlambilim 生成意味論 üretimsel dönüşümlü dilbilgisi 生成変形文法 üretkenlik 生産性 üstanlamlık superordinate üstdamaksıl そり舌音 üst gösterim 基底表示 üstünlük 最上級 superlative。sıfatın (en) üstünlük şekli：形容詞の最上級 üstdil メタ言語 üye 項 argument
- V
varoluş tümcesi 存在文 varsağı トルコ詩の一種 varsayım 仮説 vasıta hali 手段格 ileを格と認定するかは別の話 ve dig. ら et al. vurgulama 強調、強調用法 vurgu 強勢、アクセント vurgulu 強勢のある vurgulu hece 強勢のある音節 vurgulu öğe 強勢のある要素
- Y
yabancı dil öğretimi 外国語教育 yabancı konuşması フォリナートーク yaklaşım アプローチ approach yaklaşma ünsüzü 接近音 approximant yalın hal 主格 「裸の格」。yalınは形容詞である点に注意 yalınlayan diller 孤立語 yalın zaman 絶対時制 yan ünsüz 側面音 yan tümce 従属節 yananlam コノテーション、共示 yanıt 返答 yanlış kökenleme 民間語源 学問的には誤りであるような語源説 yansımalı sözcük echoic word. オノマトペ等 yansızlaşma 中和 yansızlaşma 中舌化? yansızlaşmış 中舌化した? yapay dil 人工言語 yapı 構造、構文 yapım ekleri 語形成接辞、派生接辞 ⇔çekim ekleri yapısal betimleme 構造記述 yapısal dilbilim 構造言語学 yapısalcılık 構造主義 yardımcı fiil 助動詞 yarı ikileme 不完全重複 cf. tam ikileme yarı ünlü 半母音 yazım 正書法 yazımsal sözcük orthographic word yazma yitimi 失書症、書字不能症 agraphia yedekli 補充法 suppletive yeniyapım sözcük ネオロジスム、新造語 yer 場所 yer tümleci 場所補部 yercil 地理的 yerleşmiş tümce 埋込文、従属節 yerli dil vernacular/native language yeterlik 能力、可能 yetersizlik 能力のないこと、不可能 yavru dil 姉妹言語 yıldız işareti アスタリスク yineleme 繰り返し yorum 題述、コメント topic-commentのcomment yön hali 方向格 テュルク語学で-rA, -GArUなどの接辞を格と見なしてyön haliと言う yönelme hali 与格 yönetme, yöneltme 統率 government yöresel 地理的 yumuşak damak 軟口蓋 yutak 咽頭 yutak duvarı：咽頭壁 yuvarlak ünlü 円唇母音 yüklem 述語、述部 yüklemci fiil 述語動詞 yüklemcil sıfat 述語用法の形容詞 yükümlülük kipi 義務的モダリティ deontic modality yüzey yapı 表層構造 生成文法の用語
- Z
zaman 時制 zaman kayması 時制のズレ、転移用法 過去時制が未来時を指すような、典型的な用法とは異なる時を指す用法のこと。~anlam kayması zaman ulaçları 時間副詞 zamir 代名詞 =adıl zarf 副詞 zarf-fiil 副動詞、動詞連用形 zarfımsı 付加詞 adjunct zihinsel sözlükçe mental lexicon zincirleme 連鎖 zincirleme isim tamlaması：連鎖的複合語 zorunluluk 義務
参考：
Dilbilim-terimleri by Esma Ari
TÖMER Yeni HİTİT
Dilbilim Terimleri Sözlüğü by Ahmet Kocaman
Turgay Sebzecioğlu. 2016. Dİlbilim Kavramlarıyla Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Kesit Yayınları.
Гузев & Дениз-Йылмаз. 2004. Опыт построения понятийного аппарата теории турецкой грамматики.
Engin Uzun. 1999. Dilbilim ve Dilbilgisi Terim Sözlükleri Üzerine.
Bulak, Şahap. 2017. "İlgi eki hal eki midir?". Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi [SUTAD] 41, 91-105.
